Το γενετικό υλικό μας διαθέτει θαυμαστές δυνατότητες αποθήκευσης πληροφοριών. Μπορεί αυτές οι «μνήμες» να μεταδίδονται στους απογόνους μας προσφέροντας την αθανασία;
Στις 10 Ιουλίου 2015 έκανε πρεμιέρα στις ΗΠΑ η ταινία Self/less, με θέμα της την επιδίωξη της αθανασίας μέσω «μεταβίβασης μνήμης». Προτού συνέλθουν από το σοκ όσοι την είδαν, οι Τimes της Νέας Υόρκης ανέλυσαν σε κύριο άρθρο τους την περίπτωση της 23χρονης καρκινοπαθούς Κιμ Σουόζι, η οποία επέλεξε και επέτυχε την κατάψυξη του εγκεφάλου της με την ελπίδα μιας μελλοντικής αναβίωσής της.

Είναι άραγε δυνατόν να μετατρέψουμε τέτοια σενάρια επιστημονικής φαντασίας σε απτή πραγματικότητα; Ενδέχεται να αγγίξουμε την αθανασία μέσω μεταβίβασης της μνήμης και της προσωπικότητάς μας σε απογόνους μας; Παρακάμπτοντας - για την ώρα - τα μεγάλα ηθικά και φιλοσοφικά διλήμματα μιας τέτοιας δυνατότητας, ανιχνεύουμε στις επόμενες σελίδες το εφικτό του πράγματος εξετάζοντας τις πιο πρόσφατες σχετικές επιστημονικές δημοσιεύσεις.

Παρά τις χρωματιστές ή γκρίζες αποχρώσεις μας, εμείς οι άνθρωποι έχουμε όλοι κάτι κοινό: πασχίζουμε να εντυπωθούμε στη μνήμη όσων μας γνωρίσουν εν ζωή και να αφήσουμε πίσω μας ένα ίχνος post mortem αξιομνημόνευτο. Είναι η κοινή μας λαχτάρα του «διάττοντος αστέρα» σε αυτόν τον κόσμο και η μόνη μας απτή προσέγγιση στην αθανασία - η μη απτή επαφίεται στις θρησκευτικές δοξασίες του καθενός.

Η πικρή αυτή αλήθεια είναι βέβαια γνωστή σε όλους ανέκαθεν και διατυπώθηκε πολύ περιεκτικά από φιλοσόφους όπως ο Κικέρων (106-43 π.Χ.): «Η ζωή μας είναι εκ φύσεως σύντομη αλλά η μνήμη μιας άξια βιωμένης ζωής είναι παντοτινή». Ετσι οι μεν προνομιούχοι της Ιστορίας πάσχισαν και πασχίζουν για το μεταθανάτιο λήμμα τους στις εγκυκλοπαίδειες, οι δε κοινοί θνητοί ξοδεύουν τη ζωή τους στο κυνήγι των εντυπώσεων. Και, εξυπηρετώντας όλους, η επιστήμη προστρέχει με το να ερευνά και να ανακαλύπτει συνεχώς νέους τρόπους βελτίωσης της εμφάνισής μας ή παράτασης της λειτουργίας του σώματός μας με κάθε λογής φάρμακα και «ανταλλακτικά οργάνων».

Αν αφαιρέσουμε λοιπόν από τον λογαριασμό τις ποιοτικές διαφορές του βίου του καθενός μας, η κοινή λειτουργική συμπεριφορά όλων προς το σαρκίον μας δεν διαφέρει από εκείνη προς το αυτοκίνητό μας: το «γκαζώνουμε» όσο είναι νέο και το συντηρούμε πηγαίνοντάς το όλο και συχνότερα στο «συνεργείο» όταν παλιώσει. Και μόνο όταν φθάσει η ώρα της απόσυρσης, θυμόμαστε τα λόγια του Εκκλησιαστή: «Ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης». Είναι άραγε πεπρωμένο μας αυτό το αενάως χαμένο παιχνίδι ή υπάρχει κάποια «συνταγή αθανασίας» που μας είχε διαφύγει; Κάποια πρόσφατα ευρήματα της επιστήμης μιλούν για έναν τέτοιον δρόμο, μόνο που δεν είναι ο δρόμος που οι πολλοί θα φαντάζονταν.

Ο Πρώσος φιλόσοφος του 18ου αιώνα, Βίλχελμ φον Χούμπολντ, είχε περιγράψει τη γλώσσα ως ένα σύστημα που κάνει «άπειρη χρήση πεπερασμένων μέσων». Με άλλα λόγια, κάθε γλώσσα χρησιμοποιεί έναν περιορισμένο αριθμό λέξεων για να εκφράσει έναν απεριόριστο αριθμό ιδεών.

«Το πιθανότερο είναι ότι οι περισσότερες από τις προτάσεις που χρησιμοποιήσατε κατά τη διάρκεια της συνομιλίας μας, δεν τις έχετε ξαναπεί ποτέ στη ζωή σας, ούτε έχετε ακούσει κανέναν άλλον να τις λέει. Κάθε στιγμή χρησιμοποιούμε δημιουργικά τη γλώσσα για να εκφράσουμε νέες σκέψεις και ιδέες, και αυτό μας φαίνεται φυσικό. Είναι όμως μία πραγματικά εκπληκτική ικανότητα που διαθέτουμε εμείς οι άνθρωποι», λέει ο Τεκούμσε Φιτς, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, ειδικός στη μελέτη της εξέλιξης της νόησης και της επικοινωνίας.

«Ενα από τα πράγματα που διαφοροποιεί τη γλώσσα από πολλές επικοινωνιακές ικανότητες άλλων ειδών είναι η συνθετικότητα», λέει στην «Κ» ο Στίβεν Φράνκλαντ, ερευνητής στο Κέντρο Επιστήμης του Εγκεφάλου του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. «Αυτή η ικανότητα δεν οφείλεται μόνο στο μεγαλύτερο μέγεθος του ανθρώπινου εγκεφάλου, αλλά και στην εσωτερική καλωδίωσή του», υποστηρίζει ο δρ Φιτς.

Παρότι εδώ και δεκαετίες οι επιστήμονες έχουν αναπτύξει θεωρίες που υποστηρίζουν ότι ο εγκέφαλός μας λειτουργεί με παρεμφερή τρόπο, κάνοντας δηλαδή άπειρη χρήση πεπερασμένων μέσων, η νευροεπιστημονική έρευνα δεν είχε καταφέρει μέχρι πρόσφατα να προσφέρει αποδείξεις. «Ηταν ένα είδος σπαζοκεφαλιάς, επειδή από τη μία είναι προφανές ότι μπορούμε με ευκολία να παράγουμε σύνθετες σκέψεις από επιμέρους κομμάτια, αλλά από την άλλη έχουμε έναν, μεγάλο μεν, πεπερασμένο δε, αριθμό νευρώνων στον εγκέφαλό μας», λέει ο δρ Φράνκλαντ. «Δεν είναι λοιπόν δυνατόν να διαθέτεις έναν νευρώνα για κάθε σκέψη που μπορεί πιθανώς να βρεθεί στον δρόμο σου», συμπληρώνει. Μέσα από αυτή τη θεωρητική προσέγγιση δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι στην αρχιτεκτονική του εγκεφάλου πρέπει να συμβαίνει κάποιο είδος επανάχρησης, την οποία προσπάθησαν να ξεσκεπάσουν με την έρευνά τους ο δρ Φράνκλαντ μαζί με τον Τζόσουα Γκριν, καθηγητή ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. «Αυτό που διαπιστώσαμε είναι ότι διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ασχολούνται με διαφορετικά στοιχεία της δομής της γλώσσας, και ίσως αυτό να παίζει σημαντικό ρόλο στην ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε αυτά τα νοήματα», λέει ο δρ Φράνκλαντ.

«Είναι μία σημαντική δημοσίευση, που στοχεύει σε ένα από τα πιο θεμελιώδη αναπάντητα ερωτήματα στη νευροεπιστήμη: πώς ο εγκέφαλος αναπαριστά αφηρημένες σκέψεις, όπως προτάσεις», λέει στην «Κ» ο Γκάρι Μάρκους, καθηγητής ψυχολογίας και νευρωνικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.

Ερευνητές στις ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι κατάφεραν να δημιουργήσουν έναν υπερβολικά λεπτό και ευπροσάρμοστο μανδύα αορατότητας, ο οποίος μπορεί να «σκεπάζει» αντικείμενα σαν δέρμα και να αλλοιώνει την εξωτερική εμφάνισή τους ή να τα εξαφανίζει. Θα χρειαστούν όμως πέντε έως δέκα χρόνια, εωσότου υπάρξουν πρακτικές εφαρμογές του μανδύα.

Αν και είναι πρόωρο ακόμη να υπάρξουν πρακτικές εφαρμογές ενός τέτοιου μανδύα, αλλά μελλοντικά θα μπορούσαν να υπάρξουν πολλές, όπως σε οπτικά τηλεσκόπια πολύ υψηλής ανάλυσης, σε πολύ γρήγορους οπτικούς υπολογιστές, σε τρισδιάστατες οθόνες, σε ρούχα (που π.χ. θα κρύβουν την κοιλίτσα κάποιου!), σε μάσκες προσώπου (θα γίνουν παρελθόν οι ρυτίδες!) και, ασφαλώς, σε στρατιωτικές εφαρμογές, εξαφανίζοντας στρατιώτες ή τζιπ και ολόκληρα αεροπλάνα.

Οι επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια-Μπέρκλεϊ και του Εθνικού Εργαστηρίου Λόρενς Μπέρκλεϊ του Υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ, με επικεφαλής τον κινεζικής καταγωγής διευθυντή του Τμήματος Επιστήμης Υλικών καθηγητή Σιάνγκ Ζανγκ, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό Science.

Ο νέος μανδύας-δέρμα μπορεί να πάρει το σχήμα του όποιου αντικειμένου και να το αποκρύψει από το ορατό φως. Προς το παρόν, το «τρικ» πετυχαίνει μόνο με μικροσκοπικά αντικείμενα, αλλά μελλοντικά μπορεί να βελτιωθεί, ώστε να κρύβει και πολύ μεγαλύτερα πράγματα.

Η ηχογενετική είναι μια νέα πρωτοποριακή τεχνική που ανακάλυψαν επιστήμονες στις ΗΠΑ και με την οποία κατάφεραν για πρώτη φορά να χρησιμοποιήσουν ηχητικά κύματα για τον έλεγχο των εγκεφαλικών κυττάρων ενός νηματώδη σκώληκα αφού είχε προηγηθεί η κατάλληλη γενετική τροποποίηση του νευρικού του συστήματος.

Η ηχογενετική αποτελεί ένα βήμα πέρα από την οπτογενετική, την αντίστοιχη μέθοδο που εδώ και μία δεκαετία χρησιμοποιεί τους παλμούς του φωτός λέιζερ για να κάνει κάτι ανάλογο. Ερευνητές του Εργαστηρίου Μοριακής Νευροβιολογίας του Ινστιτούτου Βιολογικών Μελετών Salk της Καλιφόρνια, με επικεφαλής τον καθηγητή Σρικάνθ Τσαλαζανίόπως αυτούς που χρησιμοποιούν τα διαγνωστικά μηχανήματα υπερήχων- για να ενεργοποιήσουν με επιλεκτικό τρόπο κύτταρα του εγκεφάλου (νευρώνες).

Προς το παρόν η τεχνική έχει δοκιμαστεί με επιτυχία μόνο στον νηματώδη σκώληκα G.elegans. Όμως, οι επιστήμονες αισιοδοξούν ότι τελικά θα προσαρμόσουν κατάλληλα την μέθοδό τους, ώστε να αξιοποιηθεί για την θεραπεία ανθρωπίνων παθήσεων, όπως οι νευροεκφυλιστικές (π.χ. Πάρκινσον).

Οι σκώληκες, όταν δέχονται τους υπέρηχους (που οι άνθρωποι δεν μπορούν να ακούσουν), αλλάζουν κατεύθυνση. Οι κινητικοί νευρώνες στον εγκέφαλο των σκωλήκων ενεργοποιούνται κατάλληλα, αφού το νευρικό τους σύστημα έχει προηγουμένως τροποποιηθεί, έτσι ώστε να ανταποκρίνεται πλέον στα ερεθίσματα των υπερήχων (κανονικά αυτό δεν συμβαίνει).

Γάλλοι επιστήμονες ανακάλυψαν στην παγωμένη Σιβηρία έναν άγνωστο έως σήμερα ιό γιγάντιων διαστάσεων και σκοπεύουν να τον «αναστήσουν» στο εργαστήριό τους. Είναι άγνωστο κατά πόσο ο ιός είναι επικίνδυνος για τα ζώα ή τον άνθρωπο.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Ζαν-Μισέλ Κλαβερί του Πανεπιστημίου Αιξ-Μασσαλίας και του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (CNRS) της Γαλλίας, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών (PNAS) των ΗΠΑ, σύμφωνα με το Γαλλικό Πρακτορείο, ανέφεραν ότι ο ιός Mollivirus sibericus βρέθηκε κατεψυγμένος στην περιοχή της Κολίμα στη βορειοανατολική Ρωσία, εκεί όπου κάποτε υπήρχε ένα μεγάλο σοβιετικό στρατόπεδο κράτησης ανεπιθύμητων (γκουλάγκ).

Ο ιός εκτιμάται ότι έχει ηλικία περίπου 30.000 ετών και το μήκος του φθάνει τα 0,6 μικρόμετρα, πολύ μεγάλο για τα δεδομένα των ιών. Γιγάντιος θεωρείται ένας ιός, όταν ξεπερνά το μισό μικρόμετρο (χιλιοστό του χιλιοστού).

Είναι ο τέταρτος προϊστορικός ιός που ανακαλύπτεται μετά το 2003 (και ο δεύτερος από την ίδια ερευνητική ομάδα) και σε αυτό βοηθά η κλιματική αλλαγή που σταδιακά λιώνει τους αρκτικούς και υποαρκτικούς πάγους της Σιβηρίας.

Ο Κλαβερί έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου ότι καθώς σχεδιάζεται η αξιοποίηση του ορυκτού και άλλου πλούτου των κάποτε παγωμένων σιβηρικών εδαφών, υπάρχει ο κίνδυνος να βρουν πρόσφορο έδαφος ξεχασμένοι παθογόνοι μικροοργανισμοί για να αναβιώσουν αναξέλεγκτα.

Ερευνητές στη Βρετανία υποστηρίζουν ότι ανακάλυψαν την αχίλλειο πτέρνα πολλών ιών ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για την δημιουργία μιας νέας γενιάς αντιϊκών φαρμάκων.

Την έρευνα πραγματοποίησαν επιστήμονες του Ινστιτούτου Welcome Trust Sanger που ανακάλυψαν τον τρόπο με τον οποίο διάφοροι ιοί (από αυτόν της γρίπης μέχρι τον Εμπολα) επιτίθενται στα ανθρώπινα κύτταρα και καταφέρνουν να διεισδύσουν μέσα σε αυτά διαπερνώντας την προστατευτική εξωτερική τους μεμβράνη. Οι ερευνητές εντόπισαν ένα ανθρώπινο γονίδιο (το IFTM3) που παίζει κεντρικό ρόλο στο αν ένας ιός θα καταφέρει ή όχι να διεισδύσει μέσα σε ένα κύτταρο.

Η ανακάλυψη αναμένεται να βοηθήσει σημαντικά στην προσπάθεια να «μπλοκαριστεί» μια λοίμωξη στα αρχικά της στάδια πριν εξελιχθεί και γίνει επικίνδυνη. Οι ερευνητές ευελπιστούν ότι η ανακάλυψη τους ανοίγει τον δρόμο για την ανάπτυξη μιας νέας γενιάς αντιϊκών φαρμάκων που θα αντιμετωπίζουν με την ίδια αποτελεσματικότητα επικίνδυνους ιούς όπως το κάνουν διάφορα αντιβιοτικά φάρμακα για επικίνδυνα βακτήρια.

Επιστήμονες από τις ΗΠΑ και τον Καναδά δημιούργησαν τον πληρέστερο μέχρι σήμερα «χάρτη» πρωτεϊνών, ο οποίος αποκαλύπτει ποιες πρωτεΐνες συνεργάζονται μεταξύ τους μέσα σε ένα κύτταρο. Ο νέος χάρτης υπερδεκαπλασιάζει τον αριθμό των μέχρι σήμερα γνωστών σχέσεων μεταξύ των πρωτεϊνών.

Οι ερευνητές μελέτησαν κύτταρα τελείως διαφορετικών οργανισμών, από τις αμοιβάδες και τα σκουλήκια έως τα ποντίκια και τους ανθρώπους, φωτίζοντας την πολύπλοκη συνεργασία των πρωτεϊνών, χάρη στην οποία «χτίζονται» τα κύτταρα και, στη συνέχεια, ολόκληρα τα σώματα.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τους καθηγητές Αντριου Έμιλι του Πανεπιστημίου του Τορόντο και Έντουαρντ Μαρκότε του Πανεπιστημίου του Τέξας-Όστιν, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό Nature, ανακάλυψαν δεκάδες χιλιάδες άγνωστες έως τώρα αλληλεπιδράσεις μεταξύ των πρωτεϊνών.

Αν έστω και μια πρωτεϊνική συνεργασία χαθεί, τότε ο οργανισμός μπορεί να αρρωστήσει. Έτσι, ο χάρτης αναμένεται να βοηθήσει τους επιστήμονες να φωτίσουν καλύτερα τις πρωτεϊνικές ρίζες διαφόρων παθήσεων. Τα στοιχεία θα είναι ελεύθερα προσβάσιμα σε όλους τους επιστήμονες του κόσμου μέσω ανοιχτών βάσεων δεδομένων.

Τρία χρόνια μετά την ανακάλυψη του σωματιδίου (μποζονίου) του Χιγκς, οι ερευνητικές κοινοπραξίες ATLAS και CMS του CERN παρουσίασαν από κοινού για πρώτη φορά, σε επιστημονικό συνέδριο (LHCP 2015), τις συνδυασμένες μετρήσεις τους για πολλές από τις ιδιότητες του σωματιδίου, ρίχνοντας έτσι περισσότερο φως στη φύση του.

Οι νέες μετρήσεις βασίζονται στην ενδελεχή ανάλυση των δεδομένων από τις συγκρούσεις σωματιδίων που είχαν γίνει την περίοδο 2011-12. Τα νέα ευρήματα επιτρέπουν καλύτερες προβλέψεις για τη δημιουργία και τη διάσπαση του σωματιδίου και το πώς αυτό αλληλεπιδρά με άλλα σωματίδια.

Ολες οι ιδιότητες του «Χιγκς», σύμφωνα με τις νέες μετρήσεις, συμφωνούν με τις θεωρητικές προβλέψεις του «Καθιερωμένου Προτύπου» (Standard Model) της Φυσικής και θα αποτελέσουν το θεμέλιο πάνω στο οποίο θα γίνουν νέες αναλύσεις τους επόμενους μήνες. Είχε προηγηθεί φέτος τον Μάιο η καλύτερη μέτρηση της μάζας του σωματιδίου Χιγκς, πάλι μετά από συνδυασμένη ανάλυση από τις δύο ανεξάρτητες επιστημονικές ομάδες ATLAS και CMS.

Υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι να παραχθεί ένα μποζόνιο Χιγκς και να διασπασθεί σε άλλα σωματίδια. Οι φυσικοί των δύο πειραμάτων κατέληξαν, με την μεγαλύτερη ακρίβεια μέχρι σήμερα, στις πιο κοινές από αυτές τις διασπάσεις του.

Οι φυσικοί του CERN συνεχίζουν να μελετούν το συγκεκριμένο σωματίδιο από κάθε δυνατή οπτική γωνία και δεν αποκλείουν ότι κάποια στιγμή θα ανοίξουν την πόρτα σε μια νέα Φυσική πέρα από τα όρια του Καθιερωμένου Προτύπου.

Καλό θα ήταν να μην εμπιστεύεστε τυφλά τις έρευνες Ψυχολογίας: Η μεγαλύτερη μελέτη που έχει πραγματοποιηθεί ως σήμερα για το θέμα διαπιστώνει ότι τα δύο τρίτα των δημοσιεύσεων δεν είναι δυνατό να αναπαραχθούν από ανεξάρτητες ερευνητικές ομάδες.

Συνολικά 270 επιστήμονες από πέντε ηπείρους συμμετείχαν στη νέα μελέτη, η οποία επιχειρεί να αναπαράγει τα αποτελέσματα 100 προηγούμενων ερευνών που είχαν δημοσιευτεί σε τρεις από τις πιο έγκριτες επιθεωρήσεις Ψυχολογίας.

Είναι η μεγαλύτερη προσπάθεια μέχρι σήμερα για τη μέτρηση της επαναληψιμότητας σε οποιοδήποτε επιστημονικό πεδίο, καμαρώνει η ερευνητική ομάδα.

Τα ευρήματα δημοσιεύονται στο κορυφαίο περιοδικό Science.

Η επαναληψιμότητα ή αναπαραγωγιμότητα, μια βασική έννοια της επιστήμης, σημαίνει ότι τα ευρήματα μιας οποιασδήποτε μελέτης μένουν τα ίδια όταν τα δεδομένα υφίστανται νέα ανάλυση, ή όταν νέα δεδομένα συλλέγονται με ίδιες μεθόδους.

Η ανεξάρτητη επιβεβαίωση των ερευνητικών αποτελεσμάτων είναι εξάλλου βασικό κριτήριο για την αποδοχή τους.

Ένα σημαντικό έλλειμμα επαναληψιμότητας έχει αναγνωριστεί τα τελευταία χρόνια σε πολλά επιστημονικά πεδία πέρα από την Ψυχολογία: Πρόσφατη ανάλυση που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature εξέταζε 53 σημαντικές μελέτες για τη βιολογία του καρκίνου και διαπίστωνε ότι μόνο οι 6 ήταν δυνατό να αναπαραχθούν.

Το πλανητικό νεφέλωμα M2-9, γνωστό επίσης ως «Πεταλούδα του Μνκόφσκι» ή και ως «Twin Jet» (δίδυμοι πίδακες), αποκαλύπτεται με πρωτοφανή ευκρίνεια στις εντυπωσιακές εικόνες που έστειλε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Το M2-9, το οποίο θυμίζει κοσμική πεταλούδα με ανοιγμένα φτερά, είναι ένα διπολικό πλανητικό νεφέλωμα: αντί για ένα, έχει στο κέντρο του δυο άστρα που βρίσκονται σε τροχιά το ένα γύρω από το άλλο σε ένα δυαδικό σύστημα. Οι νέες λήψεις του Hubble προσφέρουν για πρώτη φορά στους επιστήμονες - και μαζί με αυτούς σε εμάς - τη δυνατότητα να παρατηρήσουν με τόση λεπτομέρεια ένα νεφέλωμα του είδους.

Αν και φαντασμαγορικά με τη λάμψη και την πολυχρωμία τους, τα νεφελώματα δεν είναι παρά «προαναγγελίες αστρικών θανάτων»: απεικονίζουν τα ύστατα στάδια της ζωής ενός άστρου που οδεύει προς το τέλος του. Στην περίπτωση του PN M2-9 ο «μελλοθάνατος» είναι το μεγαλύτερο από τα δυο άστρα που βρίσκονται στο κέντρο του και έχουν μάζα περίπου σαν αυτή του Ηλιου. Το ετοιμοθάνατο άστρο έχει ήδη αποβάλει τα εξωτερικά στρώματα αέρα που το περιέβαλλαν με αποτέλεσμα να φαίνεται ο πυρήνας του ενώ ο σύντροφός του είναι ένας επίσης ηλικιωμένος λευκός νάνος.