Infostorms
Οι infostorms είναι ένα φαινόμενο του 21ου αιώνα και δεν είναι καιρικό... αλλά σημείο των καιρών. Πρόκειται για τις καταιγίδες πληροφορίας που κατακλύζουν καθημερινά το μυαλό και τις αισθήσεις μας. Ένα φαινόμενο που εξηγεί σε μεγάλο βαθμό γιατί πιστεύουμε τόσο έυκολα τα Fake News.

Καθημερινά βρισκόμαστε αντιμέτωποι με πολύ περισσότερες πληροφορίες από αυτές που μπορούμε να καταναλώσουμε. Και καλούμαστε να τις επεξεργαστούμε και να τις αξιολογήσουμε. Κάτι που όμως ίσως μας διαφεύγει ως πληροφορία είναι το γεγονός ότι η ανθρώπινη κρίση βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε δευτερεύουσες πληροφορίες που δεν προέρχονται από κάποια εξωτερική πηγή και οι οποίες είναι τελικά κι ένα από τα ισχυρότερα εργαλεία που έχουμε για να βάλουμε σε τάξη αυτό τον καταιγισμό. Πρόκειται για τις κοινωνικές πληροφορίες ή, με άλλα λόγια: τι νομίζουμε ότι σκέφτονται άλλοι άνθρωποι.

Για να το καταλάβουμε αυτό, το BBC, μας καλεί να σκεφτούμε το εξής: Ας υποθέσουμε ότι βρισκόμαστε σε ένα θέατρο γεμάτο με θεατές και ξαφνικά οι άνθρωποι γύρω μας αρχίζουν να τρέχουν πανικόβλητοι για να βρουν την έξοδο κινδύνου. Τι θα κάνουμε και γιατί; Οι αισθήσεις μας μας δίνουν την πληροφορία ότι οι γύρω μας τρέχουν μανιωδώς. Αλλά στην πραγματικότητα είναι η κοινωνική μας ερμηνεία με την οποία εξετάζουμε αυτό το δεδομένο, η οποία μας λέει αυτό που πρέπει να ξέρουμε περισσότερο πολύ περισσότερο από οτιδήποτε άλλο: ότι δηλαδή αυτοί οι άνθρωποι πιστεύουν ότι κάτι κακό συμβαίνει κι ότι κι εμείς θα πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να δραπετεύσουμε.

Τουλάχιστον, αυτή είναι μια πιθανή ερμηνεία. Μπορεί τόσο αυτοί όσο κι εσείς να κάνετε λάθος. Μπορεί να υπήρξε ένας λάθος συναγερμός ή κάποιο σημείο της παράστασης να παρεξηγήθηκε. Η σωστή ανάγνωση των κοινωνικών πληροφοριών είναι μια βασική δεξιότητα και ο καθένας μας κάνει μεγάλη προσπάθεια κατά τη διάρκεια της ζωής του για να κατακτήσει. Πράγματι το να αναρωτιέται κανείς για το τι συμβαίνει στο κεφάλι κάποιου άλλου είναι μια από τις πιο γοητευτικές διαδικασίες της ανθρώπινης φύσης - πόσο δε μάλλον η προσπάθεια να επηρεάσει κάποιος την σκέψη κάποιου άλλου.

Όμως, η διάχυση της πληροφορίας της ψηφιακής κουλτούρας έχει εισαγάγει κάτι νέο σε αυτή την αρχαία ψυχολογική εξίσωση: ένα εντελώς νέο επίπεδο εμπιστοσύνης στις κοινωνικές πληροφορίες και μια εντελώς νέα σειρά κινδύνων και ανησυχιών γύρω από σφάλματα, χειρισμούς και αλληλουχίες επιρροής.

Οι Δανοί ερευνητές Vincent F. Hendricks και Pelle G. Hansen ήταν αυτοί που περιέγραψαν αυτή τη νέα κατάσταση ως «καταιγίδες πληροφορίας» ή ως « infostorms». Σύμφωνα με τους ίδιους μια τέτοια «καταιγίδα» χαρακτηρίζεται από μια ξαφνική και θυελλώδη ροή κοινωνικών πληροφοριών. Μια ενδιαφέρουσα εναλλακτική δηλαδή στις ανακριβείς αφηγήσεις των ανθρώπων. Ένα φαινόμενο όπου εδράζουν τα Fake News, αλλά και τα στερεοτυπικά αφηγήματα που οδηγούν και στις κοινωνικές διακρίσεις.

Στην εποχή της μετα-αλήθειας στην οποία ζούμε η ποιότητα της πληροφορίας που λαμβάνουμε είναι στα αλήθεια όχι τόσο προϊόν ανθρώπινου δόλου ή ανοησίας, όσο απόρροια της ίδιας της φύσης των υπάρχοντων πληροφοριακών συστημάτων. Για να γίνει αυτό αντιληπτό αρκεί να σκεφτούμε πως εξαπλώνεται η παραπληροφόρηση στα κοινωνικά δίκτυα. Αν μια μικρή ομάδα χρηστών έχει μοιραστεί μία ψευδή είδηση, ο καθένας που θα πέφτει πάνω στα συγκεκριμένα Fake News θα έχει δύο επιλογές: να τα πιστέψει ή να μην τα πιστέψει. Μη έχοντας πρωτογενή πληροφόρηση για το γεγονός το πιο πιθανό είναι ο αναγνώστης να ψάξει την είδηση κι αλλού - μια διαδικασία επίπονης επαλήθευσης που περιλαμβάνει αμέτρητες αξιώσεις και αντιρρήσεις. Υπάρχει όμως και μια πολύ απλούστερη μέθοδος αξιολόγησης: το να αναρωτηθεί κανείς τι πιστεύουν οι άλλοι.

Όπως το έθεσαν οι Hendricks και Hansen, «όταν δεν διαθέτουμε επαρκείς πληροφορίες για την επίλυση ενός συγκεκριμένου προβλήματος ή αν απλά δεν θέλουμε ή δεν έχουμε χρόνο για να το επεξεργαστούμε, τότε μπορεί να είναι λογικό το να μιμηθούμε το τι πιστεύουν οι άλλοι, ως μια μορφή κοινωνικής απόδειξης». Όταν δε γνωρίζουμε πολύ λίγα για κάτι, είτε οι πληροφορίες που το πλαισιώνουν φαίνονται πειστικές, αποκτούμε μια εξαιρετική δικαιολογία για να πιστεύουμε ότι οι άλλοι έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση σε ακριβείς πληροφορίες.

Η αυτοματοποίηση αυτής της παρατήρησης είναι μία από τις θεμελιώδεις διαπιστώσεις της online εποχής. Η μεγάλη καινοτομία της μηχανής αναζήτησης της Google ήταν άλλωστε το γεγονός ότι αντί να επιχειρούμε ως μονάδες να καταλήξουμε σε μια αξιολόγηση της ποιότητας και της χρησιμότητας κάθε ιστοτόπου στον κόσμο - οι μαζικές ενέργειες και συμπεριφορές των χρηστών θα μπορούσαν να αποτελέσουν το μέτρο.

Κάτι τέτοιο μπορεί να ακούγεται προφανές σήμερα, αλλά αξίζει να αναλογιστούμε πόσο θεμελιώδης είναι η μέτρηση και η διαχείριση των κοινωνικών πληροφοριών για σχεδόν κάθε εταιρεία που επιδιώκει να μετατρέψει τρισεκατομμύρια bytes σε κέρδη. Οι μετρήσεις χρηστών, οι κριτικές, οι αξιολογήσεις, τα κλικ, οι αναλύσεις συναισθημάτων: αυτό που εικάζεται ότι σκέφτονται οι άνθρωποι είναι που κάνει και τον ψηφιακό κόσμο να περιστρέφεται. Και αυτό το κεφάλαιο φήμης μεγαλώνει όσο περισσότερη χρήση της πληροφορίας γίνεται. Η δημόσια καλή μαρτυρία είναι το παν στον κόσμο της πληροφορίας.

Το ερώτημα όμως του πώς θα διαχειριστούμε τις infostorms παραμένει. Σε μια κοινωνική κατάσταση του πραγματικού κόσμου, μια ψευδής κοινή αντίληψη μπορεί να καταρριφθεί με την διάχυση νέων αξιόπιστων πληροφοριών. Για να γυρίσουμε στο αρχικό παράδειγμα του θεάτρου, αν κάποιος, αυτός που ξεκίνησε τη φήμη ότι κάτι συμβαίνει ομολογήσει πως έκανε λάθος, η αλήθεια θα αποκατασταθεί και θα πάψει να επικρατεί σύγχυση. Στον ψηφιακό κόσμο όμως, η πρόσβαση τόσο σε μια σειρά διεθνών αξιόπιστων πηγών όσο και σε μία σειρά προσιτών ανακοινώσεων είναι προβληματικές, τουλάχιστον. Ωστόσο, οι Hendricks και Hansens πιστεύουν ότι υπάρχει ελπίδα αν θυμόμαστε ότι οι εμπλεκόμενοι μηχανισμοί στη διάδοση της πληροφορίας δεν έχουν εκ φύσεως γνώση για την αλήθεια και το ψέμα. Οι «καταιγίδες πληροφοριών» όπως και οι πραγματικές καταιγίδες είναι μέρος κάτι πολύ μεγαλύτερου, ενός κλίματος. Και τα διαφορετικά κλίματα μπορούν να παράγουν και πολύ διαφορετικά αποτελέσματα.

Τα δίκτυα όπου τα μέλη τους εκτίθενται τυχαία σε μια σειρά συγκεκριμένων απόψεων, είναι λιγότερο πιθανό να βρεθούν αντιμέτωπα με αντίθετες πεποιθήσεις και αυτό επηρεάζει την αίσθηση που έχουν για το αν κάτι αποτελεί κοινή αντίληψη. Όσο περισσότερο αντιλαμβανόμαστε όμως την αλυσίδα των γεγονότων που οδηγεί κάποιον σε μια συγκεκριμένη προοπτική, τόσο περισσότερο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο πιο σφαιρικά.