Ti θα γινόταν αν θα μπορούσανε οι αρμόδιοι να προβλέψουν ένα έγκλημα προτού συμβεί; Ποιοι θα έμεναν αθώοι και πόσο ασφαλείς θα ήταν;
minority report
Η επιστημονική φαντασία έδωσε μια απάντηση το 2002 με την κινηματογραφική ταινία «Minority Report». Έχοντας ως πρωταγωνιστή τον Τομ Κρουζ και σκηνοθέτη τον Στίβεν Σπίλμπεργκ, η ταινία μας μεταφέρει στο έτος 2054 και στο αστυνομικό τμήμα της Ουάσιγκτον, όπου έχει δημιουργηθεί μια ειδική Pre Crime (προ-εγκληματική) αστυνομική ομάδα, που συλλαμβάνει υπόπτους εγκλημάτων, πριν ακόμη διαπράξουν το έγκλημα.

Τις προβλέψεις τις κάνουν τρία μεταλλαγμένα ανθρώπινα όντα, τα οποία βρίσκονται σε καθεστώς διαρκούς ύπνωσης και έχουν τη δυνατότητα να βλέπουν το μέλλον και μεταξύ άλλων τον εν δυνάμει εγκληματία πριν καν περάσει στην πράξη. Όταν ο κορυφαίος αστυνομικός Τζον Άντερτον που υποδύεται ο Κρουζ κατηγορείται για μελλοντικό φόνο ενός άνδρα που δεν γνωρίζει, αμφισβητεί τις προβλέψεις και ως φυγάς επιχειρεί να ξεδιαλύνει την πλάνη.

Ο Σπίλμπεργκ έθεσε ερωτήματα για τα ατομικά δικαιώματα, την ελεύθερη βούληση, την αστυνόμευση και τον κοινωνικό έλεγχο ενώ εμπνεύστηκε την υπόθεση της ταινίας του από μια περιεκτική ιστορία επιστημονικής φαντασίας του 1956, γραμμένη από τον σημαντικό συγγραφέα Φίλιπ Ντικ. Ο όρος Pre Crime επινοήθηκε από τον Ντικ για να περιγράψει την τάση των συστημάτων αστυνόμευσης να προβλέψουν εγκληματικές πράξεις.

Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1949, ο Τζορτζ Όργουελ έγραφε στο δυστοπικό μυθιστόρημα φαντασίας του «1984»: «Κανείς δεν γλίτωνε ποτέ από την παρακολούθηση, και δεν υπήρχε κανείς που να μην ομολογούσε στο τέλος. Αφού είχες διαπράξει έγκλημα σκέψης, ήταν σίγουρο πως μια μέρα θα βρισκόσουν νεκρός».

Ακόμη πιο πίσω, στα τέλη του 19ου αιώνα ο Ιταλός γιατρός και εγκληματολόγος Τσέζαρε Λομπρόζο κατέληξε να πιστεύει ότι το έγκλημα είναι «προνόμιο» της ανθρώπινης φύσης, η τάση προς το έγκλημα είναι γενετικό χαρακτηριστικό και ο δυνάμει εγκληματίας -απόγονος όμοιων του- είναι δυνατόν να αναγνωριστεί από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του προσώπου και του κρανίου του.

Η Pre-Crime έρχεται ως πραγματικότητα

Όταν όμως παρατηρούμε τη σύγχρονη τεχνολογία σπάνια βλέπουμε την επιστημονική φαντασία να κινείται μακριά. Η «έξυπνη αστυνόμευση» (predictive policing) είναι ο όρος που χρησιμοποιείται και αναφέρεται στη χρήση τεχνικών πρόβλεψης, στατιστικών εργαλείων και άλλων προηγμένων τεχνολογιών για τον εντοπισμό πιθανών εγκληματικών δραστηριοτήτων. Η μέθοδος εφαρμόζεται ήδη στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Σύμφωνα με το δημοσίευμα του Forbes, το ένα τρίτο όλων των αμερικανικών πολιτειών είτε χρησιμοποιεί είτε σκέφτεται την προληπτική «έξυπνη αστυνόμευση». Ήδη εφαρμόζεται στα αστυνομικά τμήματα της Καλιφόρνιας, της Ουάσινγκτον, της Νότιας Καρολίνας, της Αριζόνας, του Τενεσί και του Ιλινόις.

Η αστυνομία χρησιμοποιεί μαθηματικούς αλγόριθμους, οι οποίοι βασίζονται σε δεδομένα που συλλέγονται από κοινωνικά μέσα ενημέρωσης, κάμερες παρακολούθησης και αστυνομικά αρχεία, προκειμένου να λάβουν όπως λένε προληπτικά μέτρα κατά του εγκλήματος. Χρησιμοποιούν λογισμικά για τη δημιουργία λιστών με άτομα που είτε διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο να υποστούν βία είτε διαφαίνεται να έχουν μεγάλες πιθανότητες να διαπράξουν έγκλημα.

Ειδικότερα, οι τεχνικές ανάλυσης που χρησιμοποιούνται για να προβλέψουν τις εγκληματικές δραστηριότητες περιλαμβάνουν χαρτογράφηση συγκεκριμένων περιοχών ή διευθύνσεων όπου έχουν γίνει εγκλήματα κατά το παρελθόν και ανάπτυξη μαθηματικών μοτίβων με χρονικές και χωρικές σχέσεις για να προβλεφθεί το επόμενο περιστατικό, παρακολούθηση και ανάλυση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπου με τη χρήση λέξεων κλειδιών και την παρακολούθηση αλληλεπιδράσεων μεταξύ των χρηστών, οι Αρχές μπορούν να εντοπίσουν ύποπτους ή εν δυνάμει ύποπτους.

Oι ισχυροί υπολογιστές και οι πανταχού παρούσες κάμερες καταγράφουν δεδομένα από όλες τις πηγές, τα οποία στη συνέχεια αξιολογούνται και αναλύονται με τη βοήθεια αλγορίθμων.

Ελευθερία ή ασφάλεια;

Οπως αναφέρεται στο δημοσίευμα του Al Jazeera, ο Robert McDaniel, κάτοικος του Σικάγου, βρέθηκε σε μια τέτοια λίστα. Είχε στενούς δεσμούς με ένα θύμα βίας και είχε 215 φορές περισσότερες πιθανότητες να είναι επιρρεπής στη βία - παρά το γεγονός ότι συνελήφθη μόνο για μικρά αδικήματα όπως ο τζόγος και το κάπνισμα μαριχουάνας. Όπως λέει η αστυνομία άρχισε να τον παρακολουθεί από κοντά. «Με έβαλαν σε μια λίστα με τους 400 πιο επικίνδυνους ανθρώπους στο Σικάγο, πώς μπορώ να είμαι επικίνδυνος για το κάπνισμα μαριχουάνας και τα γυρίσματα ζαριών;» διερωτάται.

Για την αστυνομία, βέβαια, όλα αυτά είναι εργαλεία για την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας, με τη βοήθεια και των τεχνολογικών γιγάντων όπως η Google και το Facebook που συμβάλλουν για να προβλεφθούν οι συμπεριφορές. «Εάν οι αλγόριθμοι που χρησιμοποιούνται στον ιδιωτικό τομέα επιτρέπουν τις επιτυχημένες συναλλαγές, τότε θα πρέπει να επωφεληθούμε από τους ίδιους αλγόριθμους για να γίνουμε πιο επιτυχημένοι και στην επιβολή του νόμου και στην πρόληψη του εγκλήματος» λέει ο Jerry P Dyer, επικεφαλής αστυνομικός σε τμήμα της Καλιφόρνια.

Οι πολλοί επικριτές λένε ότι η Silicon Valley και η επιβολή του νόμου δεν πρέπει να αναμιγνύονται και η πρακτική της Pre-Crime παραβιάζει την προστασία της ιδιωτικής ζωής, καταπατά τα ανθρώπινα δικαιώματα και καθιστά δυνατή τη φυλετική διάκριση και ανισότητα, αυξάνει την επιτήρηση σε φτωχές γειτονιές και τον κοινωνικό έλεγχο σε περιθωριοποιημένους και βέβαια οι αλγόριθμοι δεν έχουν συνείδηση για να κάνουν σωστούς συσχετισμούς. Παράλληλα, εκτός από τους προγραμματιστές, λίγοι γνωρίζουν πώς δουλεύουν οι αλγόριθμοι που δημιουργούν τις λίστες των υπόπτων, καθιστώντας αδύνατη και τη λογοδοσία.

Για τον Βρετανό κοινωνιολόγο Sukant Chandan, αυτές οι πρακτικές θα βλάψουν τις εργατικές κοινότητες και όλες τις μειονότητες, κοινωνικές και φυλετικές. «Αυτά τα λογισμικά και οι αλγόριθμοι με τη λεγόμενη προγνωστική τεχνολογία, δεν πρόκειται να προβλέψει τίποτα θετικό γι' αυτούς», λέει. «Είναι επίσης ενδεικτικά του τρόπου με τον οποίο η κοινωνία μας εξελίσσεται μακριά από την ανθρώπινη αλληλεγγύη και την ανθρώπινη προσέγγιση, απλά καταπιέζοντας και περιθωριοποιώντας τους ανθρώπους ακόμη πιο σκληρά, με κάθε τρόπο».

Η εφαρμογή της «έξυπνης αστυνόμευσης», της μέγιστης δηλαδή, αξιοποίησης της τεχνολογίας στην αστυνόμευση, αποτελεί μία εκ των κορυφαίων προτεραιοτήτων της Αστυνομίας παγκοσμίως. Σύμφωνα με τους ανώτερους αστυνομικούς αλλά και υποστηρικτές της μεθόδου, όπως οι μετασεισμοί είναι πιθανότερο να εντοπιστούν στο επίκεντρο του μεγάλου σεισμού, έτσι και στον κόσμο του εγκλήματος οι εγκληματίες επιστρέφουν πάντα, αν όχι στο ίδιο μέρος, πολύ κοντά στον τόπο του εγκλήματος.

Ταυτόχρονα, όπως παρουσιάζει και το Independent, εμείς, οι πολίτες μετατρεπόμαστε σε φορείς των καταγεγραμμένων δεδομένων - κάθε κίνηση, μήνυμα και αγορά μας ακολουθείται και χαρτογραφείται. Αξιολογούμαστε για το πόσο πιθανό είναι να διαπράξουμε έγκλημα. Οι υπολογιστές φουντώνουν τους καταλόγους των αυριανών εγκληματιών. Τι γίνεται αν τα δεδομένα είναι λάθος; Ή μεροληπτικά; Πώς μπορούμε να είμαστε ένοχοι για πράγματα που δεν έχουμε κάνει;

Το παρακάτω ντοκιμαντέρ ταξιδεύει σε μέρη με προληπτικές τεχνικές αστυνόμευσης σε δράση, εκθέτει τους δημιουργούς αυτής της τεχνολογίας, και διερευνά ποιος επωφελείται πραγματικά από την εφεύρεσή τους. Είμαστε η πρώτη γενιά που παραδίδει στους υπολογιστές τον έλεγχο της δικής μας ελευθερίας. Αλλά πόση ελευθερία είμαστε διατεθειμένοι να εγκαταλείψουμε για την υπόσχεση της απόλυτης ασφάλειας;