Αυτό δεν έχει καμία σχέση με το αν γνωρίζουμε κάτι που μπορεί να συνέβη ή κάτι που θα συμβεί, έχει σχέση με την εμπειρία του να ζούμε κάποια πράγματα στο μυαλό μας. Είναι η διαφορά ανάμεσα στο να γνωρίζουμε ότι όταν έρχεται το καλοκαίρι ο καιρός είναι πιο ζεστός και να φανταζόμαστε τον εαυτό μας να χαλαρώνει στη λιακάδα του επόμενου καλοκαιριού, να νιώθουμε τη ζέστη -ως αίσθηση εμπειρίας- στο σώμα μας.
Ο κλινικός ψυχολόγος Endel Tulving είχε προλάβει να περιγράψει αυτά τα ταξίδια του νου, ως κομμάτι της αυτόματης συνείδησης, δηλαδή της αίσθησης που έχουμε για τον εαυτό μας και το πώς αυτό υπάρχει μέσα στον χρόνο: μπορούμε τόσο να επαναφέρουμε, ως μνήμη, μια εμπειρία, αλλά και να την προ-οικονομούμε, βάσει των όσων γνωρίζουμε.
Αν είναι να συναντηθούμε με μερικούς φίλους για γεύμα, ο μηχανισμός της βραχυπρόθεσμης μνήμης μας υπενθυμίζει να έχουμε το νου μας για τη μέρα συνάντησης, ωστόσο, ταυτόχρονα μπορούμε να φανταστούμε τον εαυτό μας να βρίσκει τραπέζι, να διαβάζει το μενού και να παραγγέλνει φαγητό. Αυτό είναι κάτι διαφορετικό από τον ενεργό προγραμματισμό. Αυτή είναι μία μοναδική ικανότητα των ανθρώπων σύμφωνα και με τον Thomas Suddendorf, συγγραφέα του βιβλίου "Το Χάσμα: Η επιστήμη των όσων μας χωρίζουν από τα άλλα ζώα", μία έκδοση του Πανεπιστημίου του Κουίνσλαντ.
Ακριβώς αυτή η ικανότητα μας να ταξιδεύουμε με τη σκέψη μας επιτρέπει να φανταζόμαστε διαφορετικές μελλοντικές καταστάσεις και να παράγουμε τον σύνθετο κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε σήμερα. Συνδυάζοντας εκ νέου παλιές αναμνήσεις, είμαστε σε θέση να προβάλλουμε τον εαυτό μας στον χρόνο, κάτι που μας δίνει αναρίθμητους συνδυασμούς επιλογών, από τους οποίους επιλέγουμε, αυτούς, οι οποίοι παρουσιάζουν τις πιο αληθοφανείς πιθανές εκβάσεις.
Σα να είχαμε να κάνουμε με ένα remix, χρησιμοποιώντας αυτές τις μνήμες, μας δίνεται η δυνατότητα να κάνουμε κάτι σαν προεπισκόπηση γεγονότων σε ένα παράθυρο του μυαλού μας. Αυτό είναι και το κλειδί της εξαιρετικής ικανότητας των ανθρώπων να προσαρμόζονται κάθε φορά στο περιβάλλον που καλούνται να ζήσουν. Κατά τον Suddendorf αυτός είναι και ένας από τους παράγοντες που μας κάνει - ως είδος- μοναδικούς. "Μπορούμε να προχωράμε στο χτίσιμο πολλαπλών σεναρίων, να έχουμε μία μονίμως ενεργή ικανότητα να φανταζόμαστε εναλλακτικές καταστάσεις, να αντιδρούμε σ' αυτές ή να τις εντάσσουμε σε μεγαλύτερα πλαίσια.
Πρόκειται για μία παντοδύναμη λειτουργία. Μπορούμε να φανταστούμε καταστάσεις από το τι θα κάνουμε αύριο, μέχρι το τι θα μας συμβεί την επόμενη εβδομάδα, ή όταν βρεθούμε σε διακοπές, τι είδους καριέρα θέλουμε να κυνηγήσουμε, και πάνω σε όλα αυτά να χτίζουμε νέα δυνητικά σενάρια. και φυσικά να αξιολογούμε το καθένα απ' όλα αυτά βάσει της σκοπιμότητας, αλλά και της πιθανότητας τους να συμβούν", λέει ο ίδιος.
Όλος αυτός ο μηχανισμός μας επιτρέπει να διαμορφώνουμε το μέλλον μας, όπως το επιθυμούμε, να αναζητούμε τις ευκαιρίες που θέλουμε και να αποφεύγουμε δυνητικές απειλές, πριν ακόμη προκύψουν. Άλλα είδη του ζωικού βασιλείου δεν μπορούν να λειτουργήσουν με τον ίδιο τρόπο. Όπως λέει ο Suddendorf, οι ψυχολόγοι δεν πιστεύουν ότι ο σκύλος σας κάθεται δίπλα στο τζάκι αναπολώντας τις αγαπημένες του βόλτες μαζί σας ή εκείνη τη συναρπαστική μέρα που βρήκε ένα νεκρό κουνέλι σ' ένα χωράφι. Επίσης, τα μωρά αναγκάζονται να ζήσουν στο εδώ και το τώρα, χωρίς να μπορούν να αποδράσουν, με τη σκέψη τουλάχιστον, προς το μέλλον. Δεν μπορούν μέχρι την ηλικία των 3 ή 4 ετών, οπότε είναι πλέον σε θέση να φανταστούν μία μελλοντική κατάσταση στην οποία θα μπορούσαν να νιώσουν διαφορετικά, να ανυπομονούν για κάτι ή ακόμη και να φοβούνται κάτι.
Σε ένα σχετικό πείραμα μόνο το 1/3 των τρίχρονων ήταν σε θέση να δώσει πειστικές απαντήσεις αναφορικά με το τι φαντάζονταν ότι έκαναν την επόμενη μέρα. Ωστόσο, μέσα σε διάστημα 1-2 ετών, τα 2/3 των παιδιών είχαν αποκτήσει αυτή την ικανότητα. Βέβαια, αυτή η ικανότητα μας να ταξιδεύουμε με το μυαλό στον χρόνο, μπορεί κάποτε να μας προκαλέσει δυσφορία. Η Helen Christensen, επιστημονική υπεύθυνη του Ινστιτούτου Black Dog στο Σίδνεϊ σε σχετική διάλεξη είχε εξηγήσει το πόσο αποδιοργανωτική μπορεί να αποβεί η ικανότητα μας να ανασυνθέτουμε με πλήρη ακρίβεια εικόνες του παρελθόντος. Όταν αυτές οι εικόνες προέρχονται από εξαιρετικά δυσάρεστες εμπειρίες, μπορούν να επηρεάσουν σοβαρά την παροντική πνευματική διαύγεια και την ψυχική μας γαλήνη.
Η ίδια, πάντως, ελπίζει ότι η τεχνολογία θα έχει κάτι σωτήριο να προσφέρει γι' αυτές τις περιπτώσεις. Η ομάδα της πειραματίζεται χρησιμοποιώντας συνδυαστικά τεχνικές ψυχοθεραπείας, δημιουργώντας -σε πειραματικό ακόμη στάδιο- μία online εφαρμογή, που συνδυάζει τη χρήση social media και τεχνητής νοημοσύνης, προκειμένου να καταγράφονται τα «προειδοποιητικά» σημάδια μέσω των αναρτήσεων νέων ανθρώπων σε δίκτυα όπως το Facebook.
«Κάνουμε αλλεπάλληλα πειράματα προκειμένου να διαπιστώσουμετο πλαίσιο και τη δομή της γλώσσας που θα μας οδηγήσει στην επίλυση τέτοιων προβλημάτων. Για παράδειγμα, διαπιστώσαμε ότι άνθρωποι που πάσχουν από διπολική διαταραχή συνηθίζουν να κουβεντιάζουν για τα φάρμακα που παίρνουν. Γκρουπ ατόμων που βρίσκονται διαδικτυακά και έχουν αυτοκαταστροφικές τάσεις, συνήθως εμφανίζονται θυμωμένα. Επίσης, άνθρωποι με κατάθλιψη συνηθίζουν να χρησιμοποιούν πολύ συχνά προσωπικές αντωνυμίες», λέει η ίδια.
Tα ζώα δεν έχουν την ικανότητα να « ονειρέυονται » τον εαυτό τους σε άλλο χώρο και χρόνο...
«Μπορεί να ακούγεται λίγο σαν τον Μεγάλο Αδελφό όλο αυτό, αλλά έχουν ήδη διαμορφώσει έναν μεγάλο αριθμό εφαρμογών και online προγραμμάτων, εξαιρετικά αποτελεσματικών σε ό,τι αφορά τη μείωση του κινδύνου αυτοκτονιών, κρίσεων πανικού και κατάθλιψης. Έχουμε, λοιπόν, τα ψηφιακά εργαλεία για να αναγνωρίσουμε με τον καλύτερο τρόπο, αν κάτι δεν πηγαίνει καλά με κάποιον νέο, και πώς να χορηγήσουμε την πληροφορία για να τον βοηθήσουμε», καταλήγει.
«Τουλάχιστον, σε ό,τι αφορά τις ήπιες μορφές τους, η κατάθλιψη και το άγχος είναι κομμάτι του διανοητικού μας ρεπερτορίου, ως τρόπος με τον οποίο διαχειριζόμαστε τον κόσμο που μας περιβάλλει. Παθαίνουμε κατάθλιψη, όταν κυνηγάμε στόχους και επιλογές που δεν έχουν επιτυχία. Αυτό μας κινητοποιεί να αποχωρήσουμε από μία κατάσταση ή δίνει το μήνυμα σε άλλους ότι χρειαζόμαστε βοήθεια. Το άγχος πάλι είναι χρήσιμο στο ότι μπαίνουμε στη διαδικασία προσομοίωσης μελλοντικών γεγονότων και εκεί εμφανίζουμε μία ανήσυχη αντίδραση, εκτιμώντας και μόνο τι μπορεί να συμβεί. Αυτό μας κάνει καλύτερους στο να μπορούμε να διαχειριστούμε ένα μελλοντικό γεγονός. Έτσι αυτές οι ήπιες μορφές - κατάθλιψης και άγχους- μπορεί και να είναι λειτουργικές. Από την άλλη, ελπίζω ότι σοβαρότερες κλινικές διαταραχές στο μέλλον θα μπορούν να αντιμετωπιστούν».
Με στοιχεία από το BBC
Σχόλιο: Η κουρκουμίνη, βασικό συστατικό του κάρυ, διαγράφει δυσάρεστες αναμνήσεις