Τέτοιες τελετές -όπως το ξερίζωμα της καρδιάς από τους Αζτέκους και η ροπαλιά στο κεφάλι από τους ιθαγενείς της Χαβάης- ήταν στη βάση τους κοινές σε διάφορες κοινωνίες επί χιλιετίες, επισημαίνει ο Τζόζεφ Γουότς από το Πανεπιστήμιο του Ώκλαντ της Νέας Ζηλανδίας και ψάχνει για αιτίες πέρα από τη θεϊκή εύνοια, όπως η εμπέδωση των κοινωνικών ιεραρχιών και η δημιουργία των κοινωνικών τάξεων.
Η ιδέα ότι οι ανθρωποθυσίες χρησιμοποιούνταν από την ελίτ για τη διατήρηση της εξουσίας προέρχεται από μια θεωρία εξελικτικής θρησκειολογίας που ονομάζεται «υπόθεση του κοινωνικού ελέγχου». Μέχρι σήμερα, όμως, όλες οι ενδείξεις υπέρ μιας τέτοιας θεωρίας παρέμεναν ανεκδοτολογικές.
Η νέα μελέτη που εστιάστηκε σε 93 παραδοσιακές κοινωνίες της Αυστρονησίας, η οποία περιλαμβάνει νησιά του Ειρηνικού και Ινδικού Ωκεανού, από τη Μαδαγασκάρη μέχρι το Νησί του Πάσχα, και υποστηρίζει ότι «η πρακτική της ανθρωποθυσίας εξελίχθηκε παράλληλα με την κοινωνική διαστρωμάτωση και μάλιστα συνέβαλε στη θέσπιση και την καθιέρωσή της» λέει ο Γουότς.
Η ερευνητική ομάδα βασίστηκε σε γλωσσολογικά στοιχεία για να χαρτογραφήσει τις σχέσεις μεταξύ αυτών των κοινωνιών και να διερευνήσει τις πιθανότητες ενός κοινού προγόνου.
Αυτές οι κοινωνίες διαχωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες: ισότιμες, μέτριας διαστρωμάτωσης και ισχυρής διαστρωμάτωσης. Οι κοινωνίες που δεν είχαν εφεύρει την έννοια του πλούτου και της κοινωνικής θέσης ήταν κοινωνίες ισότητας, ενώ εκείνες που το είχαν κάνει, αλλά όπου ενέσκηπτε κίνδυνος ανατροπών θεωρούνταν μετρίας διαστρωμάτωσης. Εκεί όπου οι κοινωνικές ιεραρχίες του πλούτου και της κοινωνικής θέσης παρέμεναν ακλόνητες ενέπιπταν στην κατηγορία της ισχυρής διαστρωμάτωσης.
Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι δύο στις τρεις κοινωνίες με ισχυρές ιεραρχίες υιοθετούσαν την πρακτική της ανθρωποθυσίας ως μέσο για να τις διατηρήσουν. Αντιθέτως, οι κοινωνίες ισότητας και μέτριας διαστρωμάτωσης προσέφευγαν στην ανθρωποθυσία σε ποσοστό 25% και 37% αντίστοιχα.
Το ενδιαφέρον είναι ότι η πρακτική της ανθρωποθυσίας εμφανίστηκε πριν από τις αυστηρές κοινωνικές ιεραρχίες, μια ένδειξη ότι μπορεί να έπαιξε ρόλο στην εξέλιξή τους.
Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, επισημαίνουν οι ερευνητές, την τέλεση ανθρωποθυσιών αναλάμβαναν αποκλειστικά ιερείς, ηγέτες ή άλλα πρόσωπα υψηλού κύρους.
Αντιτιθέμενες απόψεις
Υπάρχουν όμως επιφυλάξεις για αυτήν την ερμηνεία. Σχολιάζοντας το θέμα στο δικτυακό τόπο του Science, ο εξελικτικός ανθρωπολόγος Τζόζεφ Χένρικ του Χάρβαρντ επισημαίνει ότι η μελέτη βασίστηκε στην υπόθεση ότι η γλώσσα εξελίχθηκε παράλληλα με τις ανθρώπινες συμπεριφορές, κάτι που δεν μπορεί να θεωρηθεί βέβαιο.
Ο δικτυακός τόπος του ίδιου του Nature επισημαίνει εξάλλου ότι οι ανθρωποθυσίες δεν είναι σίγουρο ότι σχετίζονταν πάντα με τη θρησκεία όπως υποθέτει η μελέτη.
Δεν αποκλείεται, εξάλλου, να υπήρξαν άλλοι, άγνωστοι παράγοντες που προήγαγαν την κοινωνική πολυπλοκότητα πολύ περισσότερο από τις θυσίες ανθρώπων.
Και δεδομένου ότι η αβεβαιότητα παραμένει υψηλή, θα ήταν παρακινδυνευμένο να παραλληλίσει κανείς το ρόλο της ανθρωποθυσίας με τη θανατική ποινή που ισχύει σήμερα σε πολλές κοινωνίες, ακόμα και στη Δύση.
Σχόλιο: Μια εικόνα χίλια λέξεις.
ΑνθρωποθυσίαΘανατική ποινή στη Σαουδική Αραβία του σήμερα.