Ο γενναίος δημοσιογράφος, Φριτζ Γκέρλιχ
Κι έτυχε ένας τύπος που ονομάζεται Ρον Ρόζενμπαουμ να είναι επίσης περίεργος γι' αυτό το θέμα, αλλά για διαφορετικούς λόγους. Είχε πάρει συνέντευξη από ένα επιζώντα του ολοκαυτώματος που ανάφερε ένα άρθρο που θυμόταν από την εποχή, κι ο Ρόζενμπαουμ πήγε προς αναζήτηση του. Και βρήκε πολύ περισσότερα απ' ότι υπολόγιζε. Ανακάλυψε το Φριτζ Γκέρλιχ και την εφημερίδα Munich Post. Ο Ρόζενμπαουμ αποκαλεί το Φριτζ και αυτούς της κλάσης του τους «Πρώτους Εξηγητές».
Οι ηρωικοί αντι-Χιτλερικοί δημοσιογράφοι του Μονάχου που από το 1920 μέχρι το 1933 (όταν πολλοί είχαν φυλακισθεί ή δολοφονηθεί) με γενναιότητα εργάζονταν καθημερινά προσπαθώντας να ενημερώσουν τον κόσμο σχετικά με την περίεργη φιγούρα που εμφανίστηκε από τους δρόμους του Μονάχου για να καταστεί ηγέτης ενός κινήματος που θα άρπαζε την εξουσία και θα χάρασσε ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία του κακού. Ο θαυμασμός μου γι' αυτά τα πρόσωπα που έχουν πια ξεχαστεί, τους δημοσιογράφους που ήταν οι πρώτοι που διερεύνησαν την πολιτική και προσωπική ζωή, την εγκληματικότητα και τα σκάνδαλα του Χίτλερ και του Χιτλερικού κόμματος, όπως έξυπνα το αποκαλούσαν, άρχισε να μεγαλώνει όταν ξεκίνησα να μαζεύω απόηχους και ίχνη του αγώνα τους ενάντια στο Χίτλερ, θαμμένα στις υποσημειώσεις μεταπολεμικών ιστορικών...Ο Ρόζενμπαουμ θεωρεί αυτή τη βάναυση χειρονομία ως πιθανή αναγνώριση από τους μπράβους του Χίτλερ ότι ο Γκέρλιχ είχε δει πολλά και γνώριζε πολλά, «τεκμήριο του πόσο η διορατικότητα του φόβιζε και δεχόταν το μίσος του εσωτερικό κύκλο του Χίτλερ, γιατί μπόρεσε να δει μέσα τους».
Ο θαυμασμός μου εμβάθυνε όταν έπεσα πάνω στην σχεδόν πλήρη συλλογή ξεφτισμένων και κιτρινισμένων 70-χρονων αντιτύπων του αντι-Χιτλερικού Munich Post, που μούχλιαζε σ' ένα υπόγειο των αρχείων της βιβλιοθήκης Monacensia του Μόναχο. Από τότε έχουν μεταφερθεί σε μικροφίλμ. Αλλά η άμεση επικοινωνία μου με την πραγματική φυλλάδα που το κόμμα του Χίτλερ αποκαλούσε «Δηλητηριώδη Κουζίνα», αντίτυπα στα οποία ο Χίτλερ ήταν ζωντανή φιγούρα ανάμεσα στις σελίδες, μου προσέφερε μια επίπονη κι άμεση ένδειξη του πως θα ένιωθαν τότε οι δημοσιογράφοι της Munich Post: την εξωφρενικά αφόρητη απογοήτευση όμοια με της Κασσάνδρας. Ήταν οι πρώτοι που αντιλήφθηκαν την δυνατότητα του Χίτλερ για κακό - και που είδαν τον κόσμο να αγνοεί τις απελπισμένες προειδοποιήσεις του έργου τους.
Ως δημοσιογράφος, ένιωσα παράλληλα αυξανόμενο δέος για όσα κατάφεραν να επιτύχουν, πόσα αποκάλυψαν, και πόσο εντελώς είχαν ξεχασθεί. Η δική τους ήταν η πρώτη προσπάθεια κατανόησης του φαινομένου του Χίτλερ, ως άρχισε να εκτυλίσσεται...
Το όραμα των Πρώτων Εξηγητών ήταν το όραμα ανδρών και γυναικών που ήταν κρίσιμοι μάρτυρες του τώρα χαμένου θεάματος της εξέλιξης του Χίτλερ. Πέρα από τους θαρραλέους δημοσιογράφους και συντάχτες της Munich Post, υπήρξαν κι άλλοι, όπως οι Ρούντολφ Όλντεν, Κόνραντ Χάιντεν, Βάλτερ Σάμπερ... και ο Φριτζ Γκέρλιχ. Ο εικονοκλαστικός συντάχτης μιας συντηρητικής, αντι-Μαρξιστικής, αντι-Ναζιστικής εφημερίδας αντιπολίτευσης, την Der Gerade Weg (Η Ορθή Κατεύθυνση, ή Η Ευθεία Πορεία). Ο Γκέρλιχ γιορτάστηκε ως η δημοσιογραφική νέμεσης του Χίτλερ στην εποχή του, αλλά τώρα έχει σε μεγάλο βαθμό ξεχαστεί.
Δολοφονήθηκε στο Νταχάου γιατί προσπάθησε να εκτυπώσει μια επιζήμια έκθεση για το Χίτλερ πέντε εβδομάδες αφού οι Ναζί κατάλαβαν την εξουσία και συνέτριψαν τον αντιπολιτευόμενο τύπο. Η συναρπαστική φιγούρα του Γκέρλιχ, ως μια καυστική σατιρική μάστιγα για τον Χίτλερ, διέθετε μια αλλόκοτη διορατικότητα για τις φυλετικές δυναμικές της παθολογίας του Χίτλερ. Αν και σκεπτικιστής ιστορικός μελετητής, μολαταύτα άρχισε να πιστεύει στις προφητικές ικανότητες μιας αμφιλεγόμενης, πιθανόν απατεώνισσας στιγματικής από τη Βαυαρία, στην οποία βρήκε την πηγή της πίστης που τον ώθησε να «παίξει» τη ζωή του σε μια έσχατη προσπάθεια να καταστρέψει τον Χίτλερ με την πέννα και την εκτυπωτική του μηχανή. Με μια αποκάλυψη που ήλπιζε πως θα αποτελούσε την ύστατη αποκάλυψη για τον Χίτλερ: μια τελευταία ιστορία που θα σόκαρε το κοινό και θα έπειθε τον πρόεδρο Πάουλ φον Χίντενμπουργκ να καθαιρέσει τον πρόσφατα εγκατεστημένο καγκελάριο Χίτλερ, πριν να είναι αργά. Ήταν ένα απελπισμένο στοίχημα το οποίο έχασε.
Στις 9 Μαρτίου του 1933, στρατιώτες εισέβαλαν στα γραφεία της εφημερίδας του Γκέρλιχ, άρπαξαν την τελευταία του ιστορία από το πιεστήριο, τον χτύπησαν μέχρι αναισθησίας, και τον έσυραν στο Νταχάου, όπου δολοφονήθηκε τον Ιούνιο του 1934, τη Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών. Η φύση της αποκάλυψης που ετοίμαζε να εκτυπώσει - κάποιοι λένε πως είχε να κάνει με το θάνατο της ανιψιάς του Χίτλερ Γκέλι Ράουμπαλ στο διαμέρισμα του, άλλοι είπαν ότι ήταν σχετική με την πυρπόληση του Ράιχσταγκ ή τη χρηματοδότηση των Ναζί από το εξωτερικό - έχει ουσιαστικά χαθεί στην ιστορία. Είναι ένα από τα μονοπάτια τεκμηρίωσης που ακολούθησα μέχρι τέλους...
Κατάφερα να εντοπίσω στο Μόναχο έναν από τους τελευταίους επιζώντες συναδέλφους του Γκέρλιχ, τον Δρ Γιοχάνες Στάινερ, ένα συνταξιούχο εκδότη στα 90 του που υπήρξε σύντροφος του Γκέρλιχ στην καταδικασμένη αντι-Χιτλερική εφημερίδα, Der Gerade Weg. Η μνήμη του Δρ Στάινερ από εκείνη την φρικτή εποχή ήταν ασυναφής/τμηματική, ιδιαίτερα εκείνες τις τελευταίες μέρες του Γκέρλιχ όταν όλοι ήταν υπό διωγμό. Υπήρχε όμως μια στιγμή, μια μνήμη που διατήρησε με διαύγεια για έξι δεκαετίες: τη μνήμη της γκεστάπο και των γυαλιών του Φριτζ Γκέρλιχ. Ανάμεσα σ' αυτούς που των γνώριζαν, τα περιγραμμένα με ατσάλι γυαλιά του Γκέρλιχ ήταν το σήμα κατατεθέν του αγωνιστή δημοσιογράφου, έμβλημα της ατσάλινης αποφασιστικότητάς του και της διαυγείας της όρασής του. Αλλά μετά από ένα χρόνο στο Νταχάου, μετά που η γκεστάπο τον πυροβόλησε στο κεφάλι τη Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών, οι μπράβοι του Χίτλερ επέλεξαν ένα πολύ σκληρό και άκαρδο τρόπο να ενημερώσουν τη σύζυγο του Γκέρλιχ. Ο Δρ Στάινερ ανακάλεσε: «Έστειλαν στη χήρα του, τη Σοφία, τα γυαλιά του Γκέρλιχ, πιτσιλισμένα στο αίμα».
Ρον Ρόζενμπαουμ, Explaining Hitler [Εξηγώντας το Χίτλερ]
Για πείτε όμως, μήπως παρατηρήσατε κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον από την παραπάνω, σύντομη περιγραφή του ποιος, τι, πότε και που σχετικά με το Φριτζ Γκέρλιχ; Ίσως να πέρασε απαρατήρητο, αλλά ήταν αυτό: «Ένας σκεπτικιστής ιστορικός μελετητής, εντούτοις άρχισε να πιστεύει στις προφητικές ικανότητες μιας αμφιλεγόμενης, πιθανόν απατεώνισσας στιγματικής από τη Βαυαρία, στην οποία βρήκε την πηγή της πίστης που τον ώθησε να «παίξει» τη ζωή του σε μια έσχατη προσπάθεια να καταστρέψει το Χίτλερ με την πέννα και την εκτυπωτική του μηχανή.» Σε τι να αναφέρεται ο Ρόζενμπαουμ; Μια «στιγματική από τη Βαυαρία»;
Προτού ασχοληθούμε μ' αυτό, ας μιλήσουμε για το Φριτζ Γκέρλιχ και «Τη Δίκη της Μύτης του Χίτλερ». Τον Ιούλιο του 1932, μια εξαιρετική επεξεργασμένη φωτογραφία του Χίτλερ παρουσιάστηκε σε πρωτοσέλιδο μιας από τις κυριότερες εφημερίδες του Μονάχου. Προσπάθησα ανεπιτυχώς η ίδια να βρω μια φωτογραφία αυτής της έκδοσης - αλλά ένας αναγνώστης την ανακάλυψε:
Παρείχε μεγάλη ικανοποίηση το ότι ένας τουλάχιστον αντι-χιτλερικός δημοσιογράφος είχε δώσει διέξοδο στην οργή και την περιφρόνηση που όλοι ένιωθαν προτού τους εξαναγκάσουν στη σιωπή. Υποψιάζομαι πως αυτή η μοιραία απερισκεψία έχει σε μεγάλο βαθμό να κάνει με τον θαυμασμό μου για τον Γκέρλιχ. Όταν κοιτάξει κανείς τη βιβλιογραφία σχετικά με το Χίτλερ και τη ναζιστική ηγεσία πριν και μετά τον πόλεμο, είναι εκπληκτική η ανακάλυψη του πόσο λίγο μίσος και απέχθεια εκφράστηκε σε έντυπη μορφή. Το ύφος και η τάση των προπολεμικών εξηγητών ήταν η συγκατάβαση προς το Χίτλερ, να τον αντιμετωπίσουν ως φαινόμενο που δεν άξιζε καν την περιφρόνηση τους, πόσο μάλλον να λαμβάνεται υπόψη. Αντί να νιώθουν την ανάγκη να καταπολεμήσουν το Χίτλερ, οι προπολεμικοί εξηγητές ενεργούσαν λες και μπορούσαν να απαλλαγούν απ' αυτόν με τα λόγια, σμικρύνοντας τον έτσι μέχρι τη λήθη. Τον μείωσαν στο βαθμό που δεν ήταν καν άξιος ανταγωνισμού.
Η μεταπολεμική βιβλιογραφία τείνει να μειώνει το Χίτλερ με διαφορετικό τρόπο. Γνωρίζοντας καλά πως έπραξε, τείνουν να ισχυρίζονται ότι δεν ήταν ο ίδιος αλλά οι βαθύτερες δυνάμεις πίσω και κάτω απ' αυτόν, το κύμα το οποίο απλά ο ίδιος καβαλούσε... Το απερίσκεπτο αλλά εξαιρετικά καλά διαμορφωμένο μίσος που έκρυβε η σάτιρα του Γκέρλιχ ήταν κάτι περισσότερο από κραυγή. Ήταν ένα κοφτερό αναλυτικό εργαλείο που έφτανε στην καρδιά της παθολογίας του Χίτλερ προτού το καταφέρουν άλλοι, προτού να είναι αργά... αν κάποιος είχε ακούσει.
Ρον Ρόζενμπαουμ, Explaining Hitler [Εξηγώντας το Χίτλερ]
Tερέζε Νόιμαν (1898-1962)
Ο Φριτζ Γκέρλιχ ήταν προτεστάντης και έλαβε το διδακτορικό του στην ιστορία από το πανεπιστήμιο του Μονάχου. Μέχρι το 1923 ήταν μια σεβαστή και σημαντική μορφή στο εθνικιστικό κίνημα, ως εκ τούτου ήταν από τους πρώτους υποστηριχτές του Χίτλερ. Την άνοιξη του 1923 δέχτηκε έναν επισκέπτη στο διαμέρισμα του, τον ίδιο το Χίτλερ. Κανένας δεν γνωρίζει τι συνέβη σε εκείνη τη συνάντηση, φαίνεται όμως πως κάτι που λέχθηκε τότε, σε συνδυασμό με πράξεις του Χίτλερ αργότερα, μετέτρεψαν τον Γκέρλιχ σε αδιάλλακτο εχθρό. Προφανώς ο Γκέρλιχ είχε δει κάτι, τις «δύο όψεις του Αδόλφου Χίτλερ.»
Ο Γκέρλιχ δημιούργησε μια κλειστή ομάδα συναδέλφων που εργάζονταν όλοι αρχικά στην Munchener Neueste Nachrichten, και αργότερα με τον Γκέρλιχ στη δική του αντι-χιτλερική εφημερίδα, Der Gerade Weg. Για δέκα χρόνια, από το 1923 μέχρι το 1933, αυτή η ομάδα ήταν το πιο ευθαρσές αντι-χιτλερικό κέντρο δημοσιογραφίας ανάμεσα στους γερμανούς συντηρητικούς. Τα μέλη της ομάδας του Γκέρλιχ που απέφυγαν τη σύλληψη κατά την επιδρομή στην εφημερίδα τον Μάρτη του 1933, έγιναν ο πυρήνας του αντι-χιτλερικού κινήματος που κατέληξε στην αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ από τον Κλάους φον Στάουφενμπεργκ τον Ιούλη του 1944. Όπως μπορείτε να μαντέψετε, σε εκείνο το σημείο τους εκτέλεσαν.
Επιστρέφουμε τώρα στον Ρόζενμπαουμ για να μάθουμε για τον Γκέρλιχ και τη Νόιμαν:
Όντως, ο ήρωας του Ρόζενμπαουμ είχε συνδέσεις με μια πραγματική «διάμεσο». Και ο Ρόζενμπαουμ, ο ορθολογιστής, δεν μπορεί να το αντέξει. Συνεχίζει για μερικές παραγράφους να μας διαβεβαιώνει ότι η Τερέζε Νόιμαν ήταν απατεώνισσα, και αναμφίβολα κάποιο πρόβλημα στο μυαλό του Γκέρλιχ τον οδήγησε σε αυτές τις ανοησίες. Άσχετα του ότι εξακολουθούσε να παράγει εξαιρετικό έργο, και ήταν όντως ένας από τους γενναιότερους δημοσιογράφους που παρατάχθηκαν ενάντια στο Χίτλερ. Πέρα απ' αυτό, φαίνεται ότι η διάμεσος ήταν κυριολεκτικά η έμπνευση για μεγάλο μέρος του έργου του Γκέρλιχ, και ο Ρόζενμπαουμ καταπιάνεται με νοητικές ακροβασίες προσπαθώντας να αποφύγει το γεγονός αυτό! Πως μπορεί να συμβαίνει αυτό; Ο Ρόζενμπαουμ δεν το χωνεύει.Αλλά κάτι περίεργο συνέβη στον Γκέρλιχ και τη μικρή του ομάδα στα τέλη της δεκαετίας του είκοσι. Σχημάτισαν μια απίθανη συμμαχία, η οποία κατέστη η πηγή της πίστης που τροφοδότησε τη γενναία αντι-χιτλερική εκστρατεία τους. Ο Γκέρλιχ και οι φίλοι του άρχισαν να συναναστρέφονται με μια ιερή στιγματική - μια αμφιλεγόμενη, πιθανώς ανέντιμη, αλλά ευρέως λατρεμένη γυναίκα της Βαυαρίας: την Τερέζε Νόιμαν. Μου φαίνεται αξιοπαρατήρητο πως ακόμα και ένας σκεπτικιστής, προτεστάντης, ορθολογιστής ιστορικός όπως ο Γκέρλιχ, ο σοβαροφανής συντάχτης εφημερίδας με το κοφτερό μάτι πίσω από τα γυαλιά του, θα μπορούσε να εξαπατηθεί από αυτή την πρωτόγονη, κατάκοιτη καθολική μύστη, για την οποία η ίδια της η εκκλησία ήταν δύσπιστη.
Ένας από τους επισκέπτες της Τερέζε - ένας αριστοκράτης καθολικός συντηρητικός, ο κόμης Έρβιν φον Άρετιν, ο οποίος επέζησε κι έγινε ο μεταπολεμικός βιογράφος του Γκέρλιχ - έγινε κι αυτός πιστός. Τελικά, μετά από επανειλημμένες παροτρύνσεις από τους συναδέλφους του, ο σκεπτικός προτεστάντης Γκέρλιχ αποφάσισε να επισκεφθεί τη στιγματική. Προς έκπληξη όλων γύρισε βαθειά εντυπωσιασμένος. Ακόμη περισσότερο, επέστρεψε επανειλημμένα, και ένιωσε έλξη προς τον κύκλο της χωρικής κοπέλας. Κατέγραφε τις οραματικές δηλώσεις της, και τις μετέφραζε σε προειδοποιήσεις και προφητείες σχετικά με την αυξανόμενη κρίση στη Γερμανία. Ο Δρ Γιοχάνες Στάινερ, συνάδελφος του Γκέρλιχ, περιγράφει τον Γκέρλιχ να πρωτοπηγαίνει στο Κόννερσροϊτ «αποφασισμένος να αποκαλύψει οποιαδήποτε απάτη θα συναντούσε... αν υπήρχε κάποια.»
Ρον Ρόζενμπαουμ, Explaining Hitler [Εξηγώντας το Χίτλερ]
Κι όπως έχουν τα πράγματα, φαίνεται ότι η Τερέζε Νόιμαν ΔΕΝ ήταν απατεώνισσα:
Θαυματοποιός ή Απατεώνισσα; Έρευνες στην υπόθεση του στιγματισμού της Τερέζε Νόιμαν από το ΚόννερσροϊτΑυτό που είναι στα σίγουρα αληθές είναι ότι η Τερέζε Νόιμαν, μια διάμεσος, ήταν η έμπνευση ενός από τους γενναιότερους δημοσιογράφους της Γερμανίας κατά την εποχή που ο Χίτλερ ανήλθε στην εξουσία. Ακόμη και μετά τη δολοφονία του Γκέρλιχ στο Νταχάου, η ομάδα γύρω από την Τερέζε Νόιμαν συνέχισε να συμμετέχει στην ηθικά σημαντική αντίσταση εναντίον του Χίτλερ. Ήταν η μυστικιστική πηγή δύναμης του Γκέρλιχ που εμπότισε την εύστοχη χειρουργική ανάλυση της νοοτροπίας του Χίτλερ. Και είναι αυτή την κληρονομιά που άφησε σε όλους εμάς. Κατά τη διάρκεια της ιστορίας μας, που εκτείνεται πίσω στο παρελθόν πριν ακόμα υπάρξουν γραπτές καταχωρήσεις, οι άνθρωποι αποκτούσαν πολλή δύναμη από μυστικιστικές πηγές. Τέτοιες πηγές δέχθηκαν επίθεση με την άνοδο του υλισμού. Η σύνδεση μεταξύ της συναισθηματικής γνώσης του κόσμου και της διανοητικής γνώσης του κόσμου έσπασε. Αποτέλεσμα αυτού του σπασίματος είναι αυτές οι φρικτές συνθήκες υπό τις οποίες ζούμε. Ένα μεγάλο ποσοστό της ανθρωπότητας είναι τώρα σκλάβος του μυαλού του. Η αντίληψη του κόσμου μέσω των συναισθημάτων, της διαίσθησης, την έμπνευσης, τις οποίες θεωρώ ως βάσεις για μυστικιστικές εμπειρίες και γνήσιο διαυλισμό, βρίσκονται εκτός των ιεραρχικών δομών που έχει χτίσει το ορθολογικό μυαλό για να μας φυλακίσει, είτε μέσω της υλιστικής επιστήμης από τη μια πλευρά, ή της επικοινωνίας με το θείο κατά ανάγκη μέσω ιερέων και άλλων αντιπροσώπων από την άλλη. Η απευθείας σύνδεση με το θείο θανατώθηκε. Έπρεπε να θανατωθεί.
Rolf B, Bayer B, Anslinger K.
Ινστιτούτο Νομικής Ιατρικής, Ludwigs-Maximilians-Universitat, Frauenlobstr. 7 a, 80337, Μόναχο, Γερμανία, Burkhard.Rolf@med.uni-muenchen.de.
Μελετήσαμε δύο κομπρέσες που χρησιμοποιήθηκαν από την Τερέζε Νόιμαν (T.N.), μια γυναίκα που έζησε από το 1898 μέχρι το 1962 στο Κόννερσροϊτ της Γερμανίας. Οι κομπρέσες είχαν εμποτιστεί με αίμα κατά τη διάρκεια της εμφάνισης στιγμάτων στο σώμα της Τ.Ν. κάποια Παρασκευή. Η Τ.Ν. ήταν πολύ δημοφιλής ανάμεσα στους πιστούς της Γερμανίας αυτή την αποχή. Το ερώτημα ήταν εάν αυτό το αίμα προερχόταν από την ίδια την Τ.Ν. ή από μέλος της οικογένειας, ή από ζώο. Η σύγκριση της HV1 και HV2 mtDNA σειράς που λήφθηκε από τις κομπρέσες σε σχέση με τη σειρά αναφορικού δείγματος από ανιψιάς της Τ.Ν. (συγγενής εκ μητρός) αποκάλυψε μια ταυτότητα. Επιπλέον λάβαμε ένα προφίλ από σύντομες επαναλήψεις γονιδίων εν σειρά (STR) από τις κηλίδες αίματος που ήταν πανομοιότυπο με το STR προφίλ από τη γόμα ταχυδρομικού φακέλου. Ο φάκελος περιείχε ένα γράμμα γραμμένο από την Τ.Ν. κατά τη δεκαετία του 30. Συνεπώς οι έρευνες μας δεν έχουν δώσει καμιά ένδειξη χειραγώγησης.
Ο Δρ Στάινερ ανακάλεσε: «Έστειλαν στη χήρα του, τη Σοφία, τα γυαλιά του Γκέρλιχ, πιτσιλισμένα στο αίμα».Ζούμε - και μπορεί και να πεθάνουμε - με αυτή την κληρονομιά.
Σχόλια Αναγνωστών